Przedawnienie roszczeń, to jedno z tych pojęć języka prawnego, które większość osób kojarzy, niejednokrotnie na podstawie własnego doświadczenia. Impulsem do stworzenia tego wpisu były ostatnie duże zmiany w zakresie terminów przedawnienia. Nowelizacja kodeksu cywilnego z dnia 13 kwietnia 2018 roku* skróciła ogólne terminy przedawnienia oraz zwiększyła ochronę konsumentów. Nowelizacja weszła w życie 9 lipca 2018 roku, a zatem to jest data graniczna od której stosujemy nowe zasady. Zarówno z punktu widzenia wierzyciela, jak i dłużnika są to spore zmiany. Często spotykam się również z mylnymi przekonaniami na temat przedawnienia. Stąd powstał ten wpis, który w syntetycznej formie przedstawia najważniejsze kwestie dotyczące przedawnienia.

Co to jest przedawnienie roszczeń?

Przedawnienie stanowi swoistą gwarancję obrotu prawnego zapewniającą, iż roszczenia majątkowe mogą być skutecznie dochodzone jedynie przez pewien okres. Innymi słowy, termin przedawnienia określa czas, w ciągu którego wierzyciel może dochodzić skutecznie swojego roszczenia od dłużnika. Po jego upływie, dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia, podnosząc zarzut przedawnienia. W konsekwencji w toku postępowania sądowego sąd oddali powództwo.

Przykład: Jan Kowalski wynajmował swoje mieszkanie grupie studentów. Po zakończeniu najmu i opuszczeniu mieszkania przez studentów, Jan Kowalski zauważył, że w mieszkaniu powstały duże zniszczenia – uszkodzenia ścian i drzwi. Z tego względu zatrzymał kaucję w wysokości 1.500,00 zł, ale zmuszony był wykonać remont, który kosztował go 5 tys. zł. Zależało mu na szybkim przywróceniu mieszkania do używania i wynajęciu go nowym lokatorom. Po kilku miesiącach, znajomy doradził mu, aby pozwał poprzednich lokatorów o pozostałą kwotę kosztów remontu po odliczeniu kaucji. Jan Kowalski długo się zbierał do sporządzenia pozwu. W końcu po roku złożył pozew do sądu. Poprzedni lokatorzy, byli reprezentowani przez pełnomocnika, który w odpowiedzi na pozew podniósł zarzut przedawnienia, gdyż upłynął rok od odbioru mieszkania przez Jana Kowalskiego, a zatem roszczenie o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lokalu uległo przedawnieniu. W konsekwencji sąd oddalił powództwo.

Czy po upływie okresu przedawnienia roszczenie wciąż istnieje?

Tak. Często panuje mylne przekonanie, że po upływie okresu przedawnienia roszczenie wygasa. Jest to istotny błąd, ponieważ roszczenie istnieje dalej. Jeżeli dłużnik spełni go dobrowolnie, to nie może się później powoływać na to, że roszczenie było przedawnione. W stosunku do przedsiębiorców sąd uwzględnienia przedawnienie dopiero na zgłoszony zarzut. W odniesieniu do konsumentów, nowelizacja wprowadziła w tym zakresie istotną zmianę na ich korzyść. Już nie muszą podnosić zarzutu przedawnienia, aby zostało uwzględnione przez sąd. Obecnie sąd z urzędu bada czy roszczenie względem konsumenta nie uległo przedawnieniu. Jednak w wyjątkowych przypadkach, jeżeli wymagają tego względy słuszności, sąd może po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Co nie ulega przedawnieniu?

Na gruncie prawa cywilnego istnieją roszczenia, które nie ulegają przedawnieniu. Są to roszczenia niemajątkowe i niektóre roszczenia majątkowe wprost wskazane w ustawie. Można do nich zaliczyć m.in. roszczenia o:

• ochronę dóbr osobistych (np. żądanie zaprzestania naruszenia, żądanie opublikowania stosownego oświadczenia, natomiast roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych podlega ogólnym terminom przedawnienia)
• zniesienie współwłasności;
• wydanie nieruchomości;
• przywrócenie stanu zgodne z prawem i o zaniechanie naruszeń, przeciwko osobie, która narusza własność nieruchomości w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą (np. parkowanie na cudzej nieruchomości, składowanie materiałów budowlanych na cudzej nieruchomości);
• roszczenia oparte na art. 189 k.p.c. tj. żądanie ustalenia prawa lub stosunku prawnego (np. żądanie ustalenia nieistnienia uchwały wspólników sp. z o.o.).

Od kiedy liczy się początek biegu przedawnienia roszczenia?

Bieg przedawnienia jest liczony od dnia, gdy roszczenie stało się wymagalne tzn. od dnia w którym świadczenie powinno zostać spełnione. W jaki sposób oznaczyć ten dzień? Jeżeli Twoje roszczenie jest terminowe np. wynika z niezapłaconej faktury, roszczenie staje się wymagalne w dniu oznaczonym jako termin zapłaty. W przypadku zobowiązania bezterminowego tzn. takiego, gdzie termin nie został wskazany lub nie wynika z właściwości zobowiązania (np. umowa pożyczki, w której nie został określony termin jej zwrotu), świadczenie powinno zostać spełnione po wezwaniu dłużnika. W takiej sytuacji niezbędne jest wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia.

Kiedy następuje koniec przedawnienia roszczenia?

W tym zakresie wspomniana nowelizacja wprowadziła zasadniczą zmianę. Dotychczas przedawnienie kończyło bieg po upływie terminu przedawnienia.

Przykład: Spółka X wystawiła spółce Y fakturę za usługi doradcze. Na fakturze został wskazany termin zapłaty na dzień 12.03.2015 roku. Z uwagi na to, że roszczenie o zapłatę faktury było związane z prowadzoną działalność gospodarczą, to termin przedawnienia wynosił 3 lata, a zatem uległo przedawnieniu w dniu 12.03.2018 roku. Jeżeli wierzyciel chciałby dochodzić roszczenia po tym terminie, dłużnik mógł skutecznie podnieść zarzut przedawnienia.

Nowelizacja zmieniła istotnie tę zasadę. Obecnie koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Przykład: jeżeli obecnie Spółka X wystawi spółce Y fakturę za usługi doradcze z terminem zapłaty na dzień 12.08.2018 roku, to 3-letni okres przedawnienia, zakończy się  dopiero w dniu 31.12.2021 roku.

Z tego względu, na podstawie obowiązujących przepisów, niektóre terminy przedawnień mogą zostać przedłużone nawet o dodatkowe kilka miesięcy. Ta zasada dotyczy roszczeń, które stały się wymagalne po 9 lipca 2018 roku. W odniesieniu do roszczeń powstałych przed 9 lipca 2018 roku, obliczanie końca biegu jest bardziej skomplikowane. Więcej na ten temat w części drugiej.

Czy można w umowie skrócić lub wydłużyć termin przedawnienia?

Nie, ustawowa regulacja przedawnienia stanowi normy bezwzględnie obowiązujące. Strony umowy nie mogą między sobą ustalić innych terminów, takie ustalenia nie będą skuteczne.

***

Jeżeli zaciekawił Cię temat przedawnienia, to zapraszam do czytania kolejnych wpisów:

• z drugiej części dowiesz się o aktualnych terminach przedawnienia, a także w jaki sposób liczyć termin przedawnienia dla roszczeń powstałych przed 9 lipca 2018 roku;
• z trzeciej części dowiesz się co przerywa bieg przedawnienia i jakie to powoduje skutki.

* ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2018 poz. 1104)